ArtWay

De veertigdagentijd herinnert mij eraan dat ik niet vast hoef te zitten in oude patronen van denken en handelen. Vernieuwing is mogelijk.

Renée van Riessen & Jan van Eyck

Renée van Riessen (gedicht) & Jan van Eyck (schilderij)

Arnolfini

Dit is de kamer van de open muilen
die wachten op een uitgestoken voet.
Dit is het donker bed, waar zij voorgoed
geheimen met elkaar zullen verruilen,
die ze ook weer vergeten op den duur.
Een appel glanst hen al op voorhand aan,
het spel van handen is van alle tijden:
het middelpunt – daar raken ze elkaar.

Hij heft zijn hand – om haasten te vermijden?
Of om een dure eed te zweren? Altijd waar
zal ik jou zijn, in leven en in sterven.
Een vijfde hand: de schilder. Door een kier
is hij getuige van dit ogenblik
en hij zal ten einde toe beheren.
Zijn hand schoon schrijvend, blijft onder de akte staan:
Van Eyck was hier. Gespiegeld in het raam.

Renée van Riessen, uit de bundel: Gevleugeld/ ontvleugeld (1996)

***

Renée van Riessen (1954) is bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Universiteit Leiden vanwege de Stichting voor Christelijke Filosofie en universitair docent filosofie en godsdienstfilosofie aan de Protestantse Theologische Universiteit (Groningen). Ook publiceerde zij enkele poëziebundels. Renée van Riessen heeft wijsbegeerte en Nederlandse taal- en letterkunde gestudeerd aan de Vrije Universiteit Amsterdam. In 1992 promoveerde zij aan dezelfde universiteit op het proefschrift Erotiek en dood, met het oog op transcendentie in de filosofie van Levinas. Van 1980 - 1985 was zij docent filosofie aan de kunstacademie CABK te Kampen. Sinds 1985 doceert zij godsdienstfilosofie aan de Protestantse Theologische Universiteit en de voorloper hiervan. Van 2005 tot en met 2011 was zij docent filosofie en esthetica aan de ArtEZ Hogeschool voor de kunsten te Zwolle. Sinds 2011 is Van Riessen bijzonder hoogleraar christelijke filosofie aan de Universiteit Leiden. 

Dichtbundels:
Gevleugeld / ontvleugeld. Amsterdam: Bert Bakker, 1996.
Krekels in de keuken. Amsterdam: Prometheus, 2008.

***

Jan van Eyck: Giovanni Arnolfini en zijn jonge vrouw, 1434, olieverf op eikenhouten paneel, olieverf op eikenhouten paneel, 81,8 × 59,7 cm, Museum: National Gallery (Londen).

Jan van Eyck (Maaseik, ca. 1390 - Brugge, 9 juli 1441) was een kunstschilder uit het graafschap Loon, dat vanaf 1366 onder het prinsbisdom Luik viel. Men rekent hem naast Rogier van der Weyden tot de voornaamste vertegenwoordiger van de Vlaamse Primitieven. Jan van Eyck introduceerde in de schilderkunst een nooit eerder gezien naturalisme dat zijn wortels heeft bij eerdere ontwikkelingen in de miniatuurkunst. De verfijnde olieverftechniek en de op waarneming gebaseerde weergave van de zichtbare werkelijkheid waren de belangrijkste elementen van de Eyckiaanse kunst die spoedig in heel Europa navolging zouden krijgen. De innovaties van Jan van Eyck lopen verbazingwekkend parallel met ontwikkelingen in de Florentijnse schilderkunst van het quattrocento. Over de banden tussen Van Eyck en zijn Italiaanse collega's (Masaccio, Domenico Veneziano e.a.) is door kunsthistorici al veel gespeculeerd, maar alsnog ontbreken tastbare bewijzen of documenten die deze verbanden kunnen concretiseren. Jan van Eyck verpersoonlijkt ook de overgang van de schilder als een naamloos en bescheiden ambachtsman naar een zelfbewust, geleerd en beroemd individu. Jan van Eyck signeerde en dateerde een negental werken op de lijst of verborgen in het schilderij. Op sommige lijsten is ook zijn devies "Als ich can" aangebracht. Deze elementen wijzen op Jan van Eycks trotse en zelfbewuste houding, een attitude die in de toekomst typerend zal worden voor de kunstenaars van de renaissance.

Belangrijk in de schilderijen van de Vlaamse schilders is de symboliek van weergegeven voorwerpen. Hoewel een ruimte er heel alledaags uit kan zien, ligt er vaak door combinaties van objecten en dieren een religieuze boodschap in besloten. Zo ook in dit schilderij Giovanni Arnolfini en zijn bruid van Jan van Eyck, dat door The National Gallery in Londen wordt beschouwd als één van de topstukken uit de collectie. De kamer waarin het jonge bruidspaar wordt afgebeeld doet inderdaad heel gewoon aan. Er loopt een klein hondje rond en er ligt een paar schoenen ogenschijnlijk nonchalant op de vloer. Toch heeft hier elk voorwerp en zelfs het hondje een verborgen betekenis of functie, die gerelateerd kan worden aan het huwelijk. De schoenen linksvoor geven aan dat het echtpaar op heilige bodem staat. Het hondje staat symbool voor de echtelijke trouw. De leer van de iconologie is een tak van de kunstgeschiedenis, die al die betekenissen van voorwerpen en dieren in kunstwerken bestudeert, in kaart brengt, en probeert op de juiste wijze te interpreteren.


Meer:

- januari 2024: Henk van Loenen: Christus op de koude steen
- november 2023: Ordinary Time & Barbara de Reus
- maart 2023: Juliën Holtrigter & Artemisia Gentileschi
- september 2022: Gedicht van Abraham Kuyper
- maart 2022: Annukka Laine
- januari 2022: Andries Govaart & Kees Vet
- november 2021: Ida Gerhardt & Jeltje Hoogenkamp
- september 2021: Martinus Nijhoff & Hans Memling
- januari 2021: Julien Holtrigter & Jaap Min
- december 2020: Hanna Lam & Timur Poerwowidagdo
- juni 2020: Carla Bulsing & Steve Prince
- november 2019: René van Loenen & Hannelieke van de Beek
- juni 2019: Irene Postma & Rembrandt van Rijn
- mei 2019: Jonathan Evens & Henry Shelton
- mei 2019: Willem Jan Otten & Hans Holbein de Jonge
- oktober 2018: Michel van der Plas & Charles Eyck
- augustus 2018: Sytze de Vries & Nikola Saric
- mei 2018: Rutger Kopland & Greetje van den Akker
- maart 2018: Guillaume van der Graft & Jan Mankes
- januari 2018: Dennis O’Driscol & Berndnaut Smilde
- november 2017: Hans Werkman & Luca della Robbia
- augustus 2017: Abel Staring & Annemiek Punt
- april 2017: Ellen Faber & Ellen Faber
- april 2017: Britt G. Hallqvist & Libbe Venema
- februari 2017: Mariska van Beusichem & Jan Pieter Gootjes
- november 2016: Kees van der Zwaard & Daan van Driel
- juni 2016: Henk Pietersma & Henk Pietersma
- april 2016: Muus Jacobse & Roeland Koning
- maart 2016: Mariska van Beusichem & Jan Pieter Gootjes
- januari 2016: Hans Werkman & Jacob van Ruisdael
- december 2015: Hans Lambrechts & René van Tol
- september 2015: Niels Snoek & Vilhelm Hammershoi
- juni 2015: René van Loenen & Mirjam Beuker
- maart 2015: Henk Knol & Libbe Venema
- januari 2015: Hans Lambrechts & Dick Baauw
- december 2014: Maarten van Aes & Thomas Werk
- november 2014: Gerlind Krause & Worku Goshu
- juli 2014: Ria Borkent & Jan Pieter Gootjes
- juni 2014: Lenze L. Bouwers & Johannes Vermeer
- april 2014: Ida Gerhardt & Rembrandt
- april 2014: Hans Lambrechts & Alexandre Lettnin
- februari 2014: Koos Geerds & Jan Pieter Gootjes
- januari 2014: Sytze de Vries & Elisabeth Varga
- januari 2014: Kardinaal Godfried Danneels & Malel
- december 2013: René van Loenen & Pieter Brueghel II
- december 2013: Ordinary Time & Barbara de Reus Kamma
- november 2013: Jan Krist & Gor Chahal
- oktober 2013: Ida Gerhardt & Jeltje Hoogenkamp
- oktober 2013: Lenze L. Bouwers & Käte Kollwitz
- oktober 2013: Willem de Merode & Jan Mankes
- september 2013: John Skillen: The Renewal of Ekphrasis